Wstyd i jego wpływ na działalność translatorską dziewiętnastowiecznych tłumaczy "Hamleta" i "Fausta"

Karolina Siwek

karolina.siwek@onet.eu
a:1:{s:5:"en_US";s:42:"Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie";} (Polska)

Abstrakt

Wstyd jest emocją ograniczającą, opresyjną, skłaniającą do ucieczki, ukrywania i wycofania oraz typową dla społeczeństw kolektywistycznych zwanych też „społeczeństwami wstydu”. Dziewiętnastowieczne polskie społeczeństwo przechodzi od kolektywizmu do indywidualizmu i znajduje to odzwierciedlenie w działalności translatorskiej tłumaczy Hamleta i Fausta. Celem artykułu jest próba rekonstrukcji sfer wstydu oddziałujących na literacką działalność przekładową w latach 1979–1939. Dzięki zastosowaniu interdyscyplinarnych narzędzi badawczych (teorii pól Pierra Bourdieu oraz zmodyfikowanej ilościowo-jakościowej metody biograficznej zaproponowanej przez Anitę Całek) zrekonstruowano sfery wstydu zaproponowane przez Ewę Kosowską. Wypracowano wniosek, że wstyd, mimo że jest emocją negatywną, wpłynął pozytywnie i motywująco na działalność translatorską podejmowaną przez tłumaczy z grupy badawczej.


Słowa kluczowe:

wstyd, sfery wstydu, dziewiętnastowieczny tłumacz literacki, społeczeństwo kolektywistyczne, społeczeństwo wstydu

Bibliografia

Adamczyk, Artur. „Wstyd, poczucie winy i psychopatologia – podejście transdiagnostyczne.” Journal of Education, Health and Sport 7 (2017): 420–434. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.495759. Google Scholar

Bąbka, Jarosław. „Orientacja na wartości indywidualistyczne vs. kolektywistyczne jako podstawa wyjaśniania zachowań kooperacyjnych.” Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, no. 2(58) (2012): 121–138. Google Scholar

Bartosik-Purgat, Małgorzata, Schroeder Jerzy, „Polskie społeczeństwo w świetle ‘wymiarów kulturowych’ europejskiego rynku.” Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 209, (2007): 205- 221. Google Scholar

Baumeister, Roy F., Stillwell, Arlene M., and Heatherton, Todd E. “Guilt: An interpersonal approach.” Psychological Bulletin, no. 115 (1994): 243–267. https://doi.org/10.1037/0033-2909.115.2.243. Google Scholar

Benedict, Ruth. Chryzantema i miecz: wzory kultury japońskiej. Translated by Ewa Klekot. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999. Google Scholar

Budrewicz-Beratan, Aleksandra. Stanisław Egbert Koźmian. Tłumacz Szekspira. Kraków: Dom Wydawnictw Naukowych, 2009. Google Scholar

Całek, Anita. Biografia naukowa: od koncepcji do narracji: interdyscyplinarność, teorie, metody badawcze. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013. Google Scholar

Cetera-Włodarczyk, Anna, and Kosim, Alicja, Polskie przekłady Shakespeare’a w XIX wieku. Część I: Zasoby, strategie, recepcja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019. https://doi.org/10.31338/uw.9788323538660. Google Scholar

Eberharter, Markus. “Translator biographies as a contribution to Translator Studies. Case studies from nineteenth-century Galicia.” In Literary translator studies, edited by Klaus Kaindl, Waltraud Kolb, and Daniela Schlager, 73–88. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2021. Google Scholar

Harland, Martyna, Woydyłło Ewa. O wstydzie bez wstydu. Poczuj się dobrze ze sobą. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2024. Google Scholar

Henning, Hans. Faust-Bibliographie. Bearbeitet von H. Henning. Teil II: Goethes Faust, Berlin: Aufbau-Verlag, 1968. Google Scholar

Hofstede, Geert. Cultures and Organizations. Software of the Mind. New York: McGRAW-Hill, 1997. Google Scholar

Hofstede, Geert. Culture’s Consequences: International Differences in Work-related Values. Beverly Hills: Sage. Cultuurverschillen. Amsterdam: Uitgeverij Contact, 1980. Google Scholar

„Julian Korsak.” In Złota przędza poetów i prozaików polskich, ze słowem wstępnym Józefa Ignacego Kraszewskiego, edited by Piotr Chmielowski, and Stanisław Krzemiński, vol. 2. Warszawa: W. Maleszewski, T. Paprocki i S-ka, 1885. Google Scholar

„Kasprowicz, Szekspir i willa na Harendzie.” Bankier.pl. Accessed January 07, 2025. https://www.bankier.pl/wiadomosc/Kasprowicz-Szekspir-i-willa-na-Harendzie-1915141.html. Google Scholar

Kosowska, Ewa. „Wprowadzanie, Wstyd w kulturze.” In Kolokwia polsko-białoruskie 2, edited by Ewa Kosowska, Galina Kurylenka, and Anna Gomóła, 7–14. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2008. Google Scholar

Kosowska, Ewa. „Wstyd. Konotacje antropologiczne.” In Wstyd w kulturze. Zarys problematyki, edited by Ewa Kosowska, 52–63. Katowice: Wydawnictwo Naukowe “Śląsk”, 1998. Google Scholar

Krasicki, Ignacy. O tłumaczeniu ksiąg. In Krasicki, Ignacy. Dzieła, vol. 6, 220–221. Warszawa: S. Lewental, 1879. Digitised https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/41948/edition/35769/content. Google Scholar

„List Józefa Paszkowskiego do Kazimierza Władysława Wójcickiego z 23 kwietnia 1856 r.” In Zbiór autografów Cypriana Walewskiego, T. 7, w. XIX, Lit. P–S. Biblioteka PAN w Krakowie, rkps, sygn.. 718, k. 43. Google Scholar

„List Leona Ulricha do J.I. Kraszewskiego z 4 kwietnia 1875 r.” In Korespondencja J.I. Kraszewskiego, T. 78, 1863–1887. Biblioteka Jagiellońska, rkps, sygn. 6538/IV (k. 209–210), k. 209. Google Scholar

„List Leona Ulricha do Józefa Ignacego Kraszewskiego z 13/15 maja 1875 r.” In Korespondencja J.I. Kraszewskiego, T. 78, 1863–1887. Biblioteka Jagiellońska, rkps, sygn. 6538/IV (k. 213–214), k. 213. Google Scholar

„List Leona Ulricha do Stanisława E. Koźmiana z 7 stycznia 1835 r.” In Korespondencja Stanisława Egberta Koźmiana, T. 15, 1833–1884. Biblioteka PAN i PAU w Krakowie, rkps, sygn. 2210 (k. 46–47), k. 46. Google Scholar

„List Leona Ulricha do Stanisława E. Koźmiana z listopada 1837 r.” In Korespondencja Stanisława Egberta Koźmiana, T. 15, 1833–1884. Biblioteka PAN i PAU w Krakowie, rkps, sygn. 2210 (k. 46–47), k. 62. Google Scholar

Michalik, Jan, Anna Stafiej, and Stanisław Hałabuda, in cooperation with Barbara Maresz, and Alicja Przybyszewska, Dramat obcy w Polsce 1765–1965. Premiery, druki, egzemplarze. Informator. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014. Google Scholar

Pym, Anthony. “Humanizing Translation History.” Hermes – Journal of Language and Communication Studies, no. 42, (2009): 23–45. Google Scholar

Sadkowski, Wacław. Odpowiednie dać słowo słowu. Zarys dziejów przekładu literackiego w Polsce. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2002. Google Scholar

Sadowski, Lesław. Polska inteligencja prowincjonalna i jej dylematy ideowe na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1988. Google Scholar

Shakespeare, William. “Fragment Hamleta.” Translated by E.B. [E. Bojanowski]. Przyjaciel Ludu, no. 25 (1838): 198. Google Scholar

Sosnowski, Mirosław. Jan Kasprowicz. Opowieść biograficzna. Część pierwsza: Chłopska sukmana (1860–1889), Zakopane: Stowarzyszenie Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, 2015. Google Scholar

Szubert, Mateusz. „Wstyd w dyskursie kulturowym.” Ethos 30, no. 2(118), (2017): 51–79. https://doi.org/10.12887/30-2017-2-118-05. Google Scholar

Tangney, June P., Dearing, Ronda L. Shame and guilt. New York: The Guilford Press, 2004. Google Scholar

Troszyński, Marek. „Anty-Faust polskich romantyków. Juliusza Słowackiego rewizja faustowskiego mitu.” Accessed Januar 07, 2025. https://grotowski.net/performer/performer-6/anty-faust-polskich-romantykow-juliusza-slowackiego-rewizja-faustowskiego-mitu. Google Scholar

Uniwersalny słownik języka polskiego, edited by Stanisław Dubisz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003. Google Scholar

Wallbott, Harald, Scherer, Klaus. “Cultural Determinants in Experiencing Shame and Guilt.” In Self-conscious Emotions: The psychology of Shame, Guilt, Embarrassment, and Pride, edited by June P. Tangney, and Kurt W. Fischer, 465–487. New York: Guilford Press, 1995. Google Scholar

Weiner, Bernard. “An attributional theory of achievement motivation and emotion.” Psychological Review, no. 92 (1985): 548–573. https://doi.org/10.1037/0033-295X.92.4.548. Google Scholar

Wilson, Paul A. „Brytyjsko angielskie a polskie wstyd i wina: perspektywa indywidualistyczno-kolektywistyczna.” Społeczeństwo. Edukacja. Język, vol. 2 (2014): 111–122. Google Scholar

Wodzianowska, Irena, „Hołowiński Ignacy.”, Polski Petersburg. Accessed January 07, 2025. https://www.polskipetersburg.pl/hasla/holowinski-ignacy. Google Scholar

Wolf, Michaela. “Introduction: The emergence of a sociology of translation.” In Constructing a Sociology of Translation, edited by Michaela Wolf, and Alexandra Fukari, 1–36. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2007. Google Scholar

Wyszyński, Stefan. „Życiorys Edmunda Bojanowskiego.” Accessed January 07, 2025. https://www.swietyjozef.kalisz.pl/EdmundBojanowski/3.html. Google Scholar

Zaleski, Zbigniew. Od zawiści do zemsty. Społeczna psychologia kłopotliwych emocji. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1998. Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-12-21

Cited By / Share

Siwek, K. (2025). Wstyd i jego wpływ na działalność translatorską dziewiętnastowiecznych tłumaczy "Hamleta" i "Fausta". Transfer. Reception Studies, 10(1), 245–263. https://doi.org/10.16926/trs.2025.10.01

Autorzy

Karolina Siwek 
karolina.siwek@onet.eu
a:1:{s:5:"en_US";s:42:"Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie";} Polska

Statystyki

Abstract views: 0
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Transfer. Reception Studies

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.


Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.